در س پژوهى؛ الگویى براى پرورش حرفه ای معلمان... دکتر ابوالفضل بختیاری

 

در س پژوهى؛

الگویى براى

پرورش حرفه اى معلمان  

 

دکتر ابوالفضل بختیاری 

پژوهشگاه مطالعات آموز ش وپرورش

کبرى مصدقی نیک

مدرس دانشگاه و پژوهشگر آموز ش وپرورش منطقة 1 تهران

 

 

درس پژوهی موضوعی است که در چند دهه گذشته کارگزاران آموزشى، به ویژه معلمان و دبیران بیش از پیش به آن توجه کرده اند. یکى از دغدغه هاى مربیان تربیتى، صاحبنظران، کارشناسان و سیاستگذاران، بهبود فرایند یاددهى- یادگیرى است. تبدیل مدرسه به سازمان یادگیرنده و اینکه همه از هم و دبیران هم از همتایان خود یاد بگیرند، ایده و الگویى است که در درس پژوهی  قابل مشاهده است. در این نوشتار در س پژوهى به عنوان شیوه اى براى پژوهش مشارکتى دبیران و روشى براى پرورشحرفه اى معلمان و کارگزاران آموزشى مطرح میشود.

آخرین یافته های پژوهشی نشان میدهد که یادگیری کلید ورود به جامعه دانش محور است. در این فرایند یادگیری از همدیگر به صورت مشارکتی سازماندهی میشود و در عمل ظرفیت مدرسه برای گسترش یادگیری سازمانی (مدرسه یادگیرنده)، تولید دانش حرفه ای، شوق یادگیری و تغییر در مدرسه و گسترش ظرفیت تغییر خودپایدار افزایش مییابد. همچنین به این ترتیب، بهسازی مداوم آموزش، بازاندیشی عمل تدریس و بهبود یادگیری دانش آموز تحقق می یابد. یکى از چالشهاى مهم نظا مهاى آموزشى، افزایش کارایى و بهبود کیفیت عملکرد آن در فرایند توسعه منابع انسانى است. اما مهمتر از آن، وجود آموزگاران و دبیران باکیفیت بالاست. موضوع دیگر نیز برانگیختن علاقه دانش آموزان به موضوع درسى با استفاده از فعالیتهاى جذاب است.

ما در تدریس دقیق مهار تهاى غنی سازى فرهنگ آموزش، احساس صلاحیت بیشترى می کنیم، زیرا آموخته هایمان را به کار بسته ایم. دستیابى به راهکارهاى غنی ىسازى فرهنگ آموزش و افزایش کارایى نظام آموزشى با کمترین هزینه و حداکثر بازدهى آموزشى، همراه با خلاقیت و نوآورى، چالش پیش روى مدیران و سیاست گذاران نظا مهاى آموزشى است. توجه به ارتباط مدرسه و جامعه و برقرارى تعامل اثربخش میان آموزش مدرسه اى با زندگى اجتماعى، مأموریت اصلى اغلب برنامه هاى اصلاحات آموزشى کشورهاى جهان است. پژوهش هاى آموزشى بیش از برنامه هاى درسى به معلم و فرایند تعامل او با دانش آموزان توجه دارند و بر غنی ىسازى یادگیرى تأکید می کنند. در این رویکرد، همه در کلاس و مدرسه در حال یادگیری از هم و حتی یادگیری از دانش آموزان هستند (ایده ژاپنی). الگوى در س پژوهى به عنوان الگویى مؤثر براى ترویج و غنی سازى یادگیرى در مدرسه در حا ل حاضر نظر بسیارى از اندیشمندان جهانی را براى ایجاد تحول در آموزش به خود جلب کرده است. در س پژوهى الگوی ژاپنى پژوهش مشارکتى معلمان در مدرسه و کلاس درس براى بهسازى مستمر آموزش، غنی سازى یادگیرى و پرورش حرفه اى معلمان است. این روش، پژوهشى است که بر چرخه یادگیرى گروهى، کیفى، مشارکتى و مداوم کارگزاران آموزشى استوار است.

ارزیابى داده هاى پژوهشى سرکار آرانى در کشورهاى آمریکا، سنگاپور،هنگ کنگ، انگلستان و ایران نشان می دهد که در س پژوهى براى خلق محیط شوق انگیز یادگیرى در مدرسه الگویى اثربخش است.

معلمان از طریق در س پژوهى یاد می گیرند چگونه از یکدیگر بیاموزند و در تجربه های آموزشى و تربیتى یکدیگر سهیم شوند. آنها بدین ترتیب می توانند با بازاندیشى در رفتارهاى آموزشى خود، را ههاى بهترى براى یاد دادن و یاد گرفتن بیابند و به تولید دانش حرفه اى بپردازند. در س پژوه، با درگیر ساختن معلمان در فرایند تبیین مسئله، طرح نقشه، عمل، مشاهده، بازاندیشى و بازنگرى، فرهنگ مشارکتى حرفه اى را ارتقا می دهد. در این الگو، معلمان در شناسایى، تبیین، طراحى آموزشى و عمل، مشارکت فعال دارند و از هم یاد میگیرند. مدرسه یادگیرنده درعمل تحقق می یابد و معلمان هم شوق یادگیری پیدا می کنند.

بسیارى از معلمان در این فرایند فرصت می یابند نوشته هاى خود را درباره آموزش و یادگیرى مرور کنند و با بازاندیشى مشارکتى درآنها، نمونه هاى حرفه اى تازه اى خلق کنند. معلمان در این فرایند به همکارى با محققان در حمایت از ترویج تفکر نظام مند و انتقادى تشویق می شوند. مادام که توجه اصلى معلمان به فرایند یاددهى- یادگیرى باشد، علاقه بیشترى به یادگیرى دانش آموزان در کلاس درس پیدا می کنند. این شیوه از پژوهش موجب ارتقاى آگاهى معلمان می شود و آنان خود را یادگیرنده، محقق عملگرا و تصمیم گیرنده راهبرد آموزش و تولید کننده دانش حرفه اى در مدرسه می دانند. معلم به عنوان کارگزار فکور به بازاندیشى عمل تربیتى خود می پردازد. در این فرایند، معلمان همچنین در محیطى شوق انگیز، با بازاندیشى و مسئولانه به بهسازى فرهنگ مدرسه کمک می کنند، ظرفیت خود را براى تبدیل از نقش آموزگار به یادگیرنده و رهبرى فرایند یادگیرى تغییر می دهند، رهبرى آموزشى را براى تفکر نوآورانه، خلاقانه و غنی سازى یادگیرى حمایت می کنند و به عنوان رهبران تحول در مدرسه به پرورش و توسعه مهارت هایشان ادامه می دهند.

در س پژوهى به گسترش ارزشهاى گفت وگوى حرفه اى با دیگران، به رسمیت شناختن انواع گرایشها و تنوع قابلیت هاى افراد،

تأکید بیشتر بر خودگردانى امور، خود پایدارى تغییر، خودبازاندیشى عمل و خودآموزى و ترویج فرصت هاى اختیار و مسئولیت در برابر مدرسه در مدارس کمک می کند. اگر می خواهید آموزش را بهبود بخشید، اثربخشترین جا براى چنین کارى، کلاس درس است. بهبود در کلاس درس در درجة اول اهمیت قرار دارد.

در س پژوهى در ژاپن تاریخچه اى طولانى مدت دارد. عنوان پایان نامه دکتراى یوشیدا در ژاپن بود که به « در س پژوهى »

بررسى گروه هاى در س پژوهى در مدرسة ابتدایى (ستا) در هیروشیما پرداخته است. به طورکلى، در س پژوهى شکل اولیه اى از رشد حرفه اى معلمان در ژاپن و هدف آن بهبود مستمر آموزش است تا دانش آموزان بتوانند مطالب بهتر و بیشترى بیاموزند. همچنین، تمرکز اولیه آن بر نحوه « تفکر و یادگیرى »  دانش آموزان است.

زمانى که در س پژوهى در کل مدرسه انجام گردید، بهسازى، نوسازی و پیشرفتی بدون وقفه در بیشتر کلا سها رخ می دهد. تمام معلمان در مدرسه از ایده ها و دانش یکدیگر سود می برند. فرایند یادگیرى در سرتاسر تحقیقات و مباحث مربوط به یادگیرى کلاس، درایجاد حس توانایى بیشتر، به معلمان کمک می کند.

مراحل اجراى درس پژوهى

1- تشخیص مسئله (بررسى موقعیت پژوهشی)

2-تعیین هدف (انتخاب موضوع، بررسى محتوا، تدقیق عنوان)

3-طراحى درس (برنامه ریزى، طراحى آموزشى)

ده گام اساسى در فرایند درس پژوهى

1-تشکیل گروه، تقسیم کار و مسئولیت اعضاى گروه

2-تعیین هدف پژوهش

3-تعیین ماده و موضوع درس

4-تدوین طرح درس اولیه توسط اعضاى گروه

5-اجراى اولین تدریس: در این مرحله سناریوى نوشته شده توسط یکى از اعضاى گروه درس پژوهى، به گروهى از دانش آموزان تدریس می شود. درضمن تدریس، سایر اعضاى گروه و ناظران، از نکات مثبت و منفی تدریس، عکس العمل هاى دانش آموزان، سؤالات آنان و... یادداشت برمی دارند.

6-گزار ش نویسى و نقد و بررسى اولین تدریس: در پایان تدریس، تا حد امکان جلسه تهیه گزارش در همان محل انجام و از نظرات

معلم مجرى و دانش آموزان نیز استفاده می شود. در خاتمه مفسر نهایى جمع بندى را انجام می دهد.

7-بازنگرى مجدد طرح درس و اصلاح آن: در این مرحله، گروه در س پژوهى چهار گام اساسى پیش رو دارد. جمع آورى و بازبینى اطلاعات مانند یادداشت ها، مشاهدات اعضاى گروه و ناظران، کار دانش آموزان، فیلم تدریس و...

پس از آن، فرد مسئول باید کلیه نکاتى را که به تغییر نیاز دارد به صورت برجسته در طرح درس بگنجاند و به اطلاع اعضا برساند تا درنهایت طرح درس نهایى تدوین و آماده اجراى مجدد شود.

8-اجرای دومین تدریس و تمرکز بر تهیه گزارش مجدد.

9-گزار ش نویسى و نقد و بررسى دومین تدریس: در این مرحله،علاوه بر فرایند گزارش گیرى، تفاوت میزان درک و یادگیرى دانش آموزان، دسترسى مطلوب به اهداف درس و اثربخشى آن ارزیابى میشود.

10-دریافت بازخورد، بازتاب و پیامدهاى تدریس: مرحله نهایى در فرایند در س پژوهى، تهیة گزارشى از 9 گام قبلى است. این جریان می تواند شواهد بررسى شده را مستندسازى کند و دانش حرفه اى کسب شده توسط گروه را در عمل شرح دهد.

درس پژوهی الگوی بهسازی عمل کارگزاران آموزشی است که برپژوهش، یادگیری گروهی و مشارکتی و مداوم معلمان (دبیران) شامل تبیین مسئله، طراحی، بازاندیشی عمل و بازبینی یافته ها استوار است. در این شیوه، معلمان مسائل آموزشی مدرسه را بررسی و پرسشهای پژوهشی در کلاس درس را تبیین میکنند. سپس طرح درسی را برای انجام پژوهش مشارکتی در آموزش پیشنهاد میکنند. آنگاه آن را اجرا و مشاهده میکنند و سپس به ارزیابی و بازاندیشی فرایند تدریس می پردازند.