نقش نظارت و راهنمایی آموزشی

 

بدین ترتیب، نظارت و راهنمایی آموزشی از وظایف مهمی است که برای اداره نظام آموزشی خوب ضرورت دارد و هدف اصلی آن اصلاح و بهبود وضع آموزشی است. وجود برنامه های نظارت و راهنمایی آموزشی و کیفیت تداوم آن در تحقق هدف های آموزشی نقش تعیین کننده ای دارد. امروزه راهنمایان آموزشی به منظور اصلاح وضع آموزشی تحت عنوان رهبران آموزشی با معلمان و به کمک آنان کار و فعالیت می کنند و از طریق همکاری حرفه ای سعی در ارتقای کیفیت عملکرد معلمان و رفع مسائل و مشکلات آنان دارند. اگرچه برنامه های نظارت و راهنمایی آموزشی و عناوین راهنمایان آموزشی در نظامهای آموزشی مختلف متفاوت است، اما وظایف آنان کم و بیش مشابه است.(4)

 

راهنمایان آموزشی در نظام های آموزشی کشورهای مختلف جهان در موقعیت های گوناگون و ادوار مختلف با عناوینی از قبیل معلم راهنما، معلم سرپرست، معلم مشاور، معلم استاد، معاون آموزشی منطقه، ناظر یا سرپرست آموزشی، بازرس، بازرس آموزشی، رئیس آموزش وپرورش منطقه، هماهنگ کننده برنامه های آموزشی، مدیر گروه آموزشی، مشاور تخصصی، برنامه ریز امور آموزشی و راهنمای آموزشی نامیده شده اند، اما وظیفه اصلی آنان با هر عنوانی که نامیده شوند و در هر پست و مقامی که خدمت کنند، برقراری ارتباط، کار و همکاری حرفه ای با معلمان و کمک به آنان است تا بهتر رشد و پرورش یابند و بدین وسیله فرآیند تدریس و یادگیری را اصلاح کنند، عملکرد مؤثرتری داشته باشند و در نهایت نتایج آموزشی مطلوب تری به دست آورند.(4)

رشد و پرورش بهتر معلمان به معنای رشد و پرورش بهتر دانش آموزان و نیز موفقیت برنامه های نظارت و راهنمایی آموزشی است که رضایت و حمایت عمومی از مدارس را درپی دارد و این هدفی است که نظارت و راهنمایی آموزشی در نظام های آموزشی درصدد نیل به آن است. (4)

 

اهداف نظارت و راهنمایی آموزشی:

حل و فصل مسایل و مشکلات معلمان
 2-اصلاح فرایند تدریس یادگیری

ا-ارتقاءکیفیت عملکرد معلمان و در نتیجه دانش آموزان.(5)

 

مسایل و مشکلات عدم  اجرای اهداف نظارت و راهنمایی آموزشی در کشور

1.عدم علاقه مدیران مدارس به ایفای نقش نظارت و راهنمایی آموزشی

 

2. اکثر معلمان ، نظارت و راهنمایی به وسیله مدیرانشان را نوعی مداخله یا ایجاد مزاحمت در کار خود تلقی می کنند، و تصور می کنند که نیازی به اصلاح در کار خود ندارند.

 

3. عناصر آموزش و یادگیری ، فرایند ی عادی در مدارس تلقی می شود که تغییر و اصلاح ان و همچنین ایجاد نوآوری در آن ضرورت ندارد.

 

4.عدم توجه به اهمیت نقش نظارت و راهنمایی آموزشی و طرح اندیشه ها و روشهای نو در مدارس موجب شده است که الگو های سنتی و غیر موثر آموزشی همچنان سبک و سیاق جاری در مدارس کشور ما باشد.

 

5. برای کسب نتایج مطلوب آموزشی ، نو اندیشی ، نو گرایی و نوآوری مورد آزمایش قرار نگرفته است.(5)

 

محدودیتهای برنامه ریزی جهت عملی کردن اهداف و نَظارت آموزشی:

1. محدودیتهای اقتصادی

2.محدودیتهای ساختاری

3.محدودیتهای نیروی انسانی متخصص(5)

تعریف کاربردی نظارت و راهنمایی

در فرهنگ تعلیم و تربیت نظارت و راهنمایی چنین تعریف شده است:

کوششهای مسئولان منتخب مدرسه برای راهنمایی و هدایت معلمان و دیگر کارکنان آموزشی در اصلاح وضع آموزش و پرورش که مستلزم تحریک رشد و پیشرفت حرفه ای معلمان، انتخاب هدفهای آموزشی و تجدیدنظر در آنها، مواد آموزشی، روشهای تدریس و ارزشیابی آنهاست.

دکتر نیکنامی معتقد است که کلیه کارکنانی که حاصل کار آنان در نهایت بر محیط و شرایط جریان آموزشی اثر می گذارد، در برنامه  نظارت و راهنمایی دخیل هستند.(5).4

ویژگیهای کاربردی نظارت و راهنمایی آمو زشی:

- به مبانی آموزش و پرورش توجه دارد و یادگیری و بهبود ان را در راستای اهداف تعلیم و تربیت سوق می دهد.

-  هدف نظارت و راهنمایی بهبود فرآیند تدریس و یادگیری است.

-  تأکید نظارت و راهنمایی آموزشی مبتنی بر تمامی شرایط یادگیری است، نه بر شخص یا گروهی خاص از اشخاص (معلمان).

-  تمامی افراد همکارانی هستند که در جهت بهبود شرایط فعالیت می کنند. گروهی یا شخصی بر گروه یا شخصی دیگر برتری و ارجحیت ندارد تا در بهبود و پیشرفت گروه یا شخص زیردست کار کند.

-  معلم حلقه ضعیف فرآیند تعلیم و تربیت که باید از نزدیک مورد کنترل و بازرسی نظارت قرار گیرد تلقی نمی شود. بلکه به عنوان یکی از اعضای گروهی که به بهبود تدریس و یادگیری علاقه مند است با ناظر و راهنمایی تعلیماتی همکاری و تشریک مساعی می کند(2) .

توانایی های ویژه ی ناظران

دربحث توانایی ویژه ی ناظران مسایلی چون رشد افراد سازمان،تخصص،روابط انسانی،رشد برنامه  ی تحصیلی و تغییر و تحول در امر آموزش- یادگیری مطرح می باشد.(1)

زمینه های نشان دهنده ی توانایی های ویژه ی راهنمایان

بدون در نظر گرفتن عنوان،جهت گیری یا الزامات شغلی ،بهترین راهنما کسی است که در زمینه های خاص دارای توانایی ویژه باشد. این زمینه ها عبارتند از:

1-راهنما به رشد افراد کمک می کند.لازمه ی بهبود بخشیدن  یادگیری دانش آموزان، شاخت جریان رشد و رفتار ویژه ی آنها ست.

2-راهنما به رشد برنامه ی تحصیلی کمک می کند.

3-راهنما در آموزش درسی متخصص است.

4-راهنما با رولبط انسانی سرو کار دارد.راهنمایان باید در مورد نیازهای مراجعان حساسا باشند.در مکالمه ی خود سیاست مدار باشند.شنونده  یخوبی باشند.بتوانن ددیگران را بر انگیزانند و با آنان به مبادله ی افکار بپردازند.(3)

5-راهنما رشد دهنده ی کارکنان است.

6-راهنما از گردانندگان امور است.وی به عنوان یک اداره کننده باید دارای مجموعه ای از رفتار و مهارتهای لازم اداره کنندگی باشد.

7-راهنما مدیر متغیر است.

8-راهنمای آموزشی که کارش را با دستور آغاز کند هرگونه فرصت برای بهبود بخشیدن به کار معلو را از دست می دهد.اسپیرز،صبر و شکیبایی را از ویژگیهای راهنما می داند.اوعقیده دارد که معلم راهنما باید به قابل پیشرفت بودن کار مدرسه ایمان قوی داشته باشد(3)

 

وظایف نظارت و راهنمایی آموزشی

اگرچه امروزه دست اندرکاران نظام آموزشی در به کارگیری روشهای اثربخش نظارت و راهنمایی نگرشهای مثبت تری نسبت به گذشته کسب کرده اند، اما با توجه به محدودیتها و مشکلات متعددی در ابعاد ساختاری، منابع انسانی و... تاکنون برنامه ریزی مدون و مشخص و اقدامات عملی موثری در این زمینه صورت نگرفته است. با اینکه به کارگیری روشهای مناسب نظارت و راهنمایی از وظایف  اساسی مدیران آموزشی تلقی می شود اما به نظر می رسد هنوز تا رسیدن به وضعیت مطلوب در این زمینه راه طولانی در پیش است، و هم اکنون بخشی از مسائل و مشکلات معلمان همچنان لاینحل و بلاتکلیف باقیمانده است؛ چرا که مدیران مدارس در چارچوب های فعلی و روشهای متداول کنونی توانایی پاسخگویی و حل این مسائل و مشکلات و رفع نیازهای معلمان در این زمینه را ندارند. بدین ترتیب  این سوال مطرح می شود که مدیران اکنون درکنار سایر وظایف مدیریتی شان از چه روشهای نظارت راهنمایی می کنند و میزان ارتباط و تأثیر این روشها در اثربخش کردن مدارس تا چه اندازه است؟ و در نهایت روشهای اثربخش نظارت و راهنمایی کدامند؟(2)

فرایند نظارت و راهنمایی صرف نظر از اعمال روش های کارآمد یاناکارآمد، همواره در نظام آموزشی جاری بوده است. تصور یک نظام آموزشی بدون فرآیند و خدمات نظارت و راهنمایی ممکن نمی باشد. نظارت و راهنمایی بخشی از فرآیند نقش های مختلف نظام آموزش و پرورش و جزء جدایی ناپذیر این نظام می باشد. امروزه در پی توسعه  ی روزافزون نظام آموزشی در کشور و تغییرات بنیادی در برنامه های مدارس و حفظ و تداوم کیفیت آموزشی و نظارت بر عملکرد مدارس و کنترل و کاهش افت تحصیلی وجلوگیری از اتلاف و از دست رفتن فرصتها، ضمن آگاهی و اذعان به تنگناهای فراوان اقتصادی، ضرورت توجه به اثربخش نمودن مدارس، اهمیت یافته است، و نقش موثر و صحیح وکارآمد نظارتی به طور جدی مطرح می شود از طرفی با توجه به دگرگونی ها و تحولات بسیار در زمینه های مختلف علوم و تکنولوژی که موجب تغییر روش های تدریس معلمان و فناوری های مورد استفاده گردیده، تلاش برای حفظ و تداوم هماهنگی مدارس و معلمان با الگوهای توسعه نیز ضرورت می یابد.(2) 4

بنابراین ضرورت دارد مکانیزم نظارت و راهنمایی، و کنترل استانداردهای خاص  وجود داشته باشد تا فعالیتها را در جهت هدفها و برنامه ها هدایت نماید و به موقع از وقوع انحرافاتی که ممکن است در حال تکوین باشد، جلوگیری به عمل آورد؛ در محیط های آموزشی هر فعالیتی که هدف اولیه اش پیشرفت و بهبود شرایط تدریس و یادگیری باشد، (2)ماهیتاً جنبه نظارت و راهنمایی دارد.

وظایف نظارت در بعد اداری (برنامه ریزی):

1.تدوین اولویت بندی هدفها:کمک به دیگر افراد درون منطقه آموزش و پرورش در تاکید بر مقاصد آموزشی و ایجاد اولویت در میان بر نامه های ممکن و قابل دسترس مدرسه .

2.ایجاد موازین و توسعه خط مشی ها:تبدیل اهداف به انتظارات در سطوح میزان شده که بتوان با قوانین و مقررات ، اجرای آنها را تقویت و تکمیل کرد.

3.تهیه برنامه ریزی دراز مدت:طراحی انتظارات براساس عملکردها و فعالیتهایی که در طول زمان به اجرا در خواهد آمد.

4.طراحی ساختار های سازمانی:ایجاد ارتباطات ساختاری بین اشخاص و گروههای درون مناطق آموزشی.

5.تعیین و تامین منابع:تعیین موقعیت منابع قابل دسترس  و ملاحظه قابلیت دسترسی ساختارهای مختلف سازمانی به آنها (5)

 

6.انتخاب کارکنان و کار گزینی:

 نشان کردن کارکنان لازم برای اجرای برنامه ها و بکار گماردن انان در ساختار های سازمانی

7.تهیه تسهیلات مناسب:

جور کردن تسهیلات قابل دسترس با نیازهای برنامه ، ایجاد تسهیلات جدید در جایی که نیاز به آنها وجود داشته باشد .

8.تامین سرمایه گذاری لازم :

زیاد کردن پول لازم برای پرداخت هزینه های برنامه ها .

9. سازماندهی برای آموزش :

 بکار گماردن کارمندان و سایر کارکنان پشتیبانی و آموزشی در ساختار های سازما نی .

10 . اعتلالی روابط مدرسه و جامعه :

 ایجاد و حفظ تماس با کسانی که برنامه های آموزش و پرورش را حمایت و پشتیبانی می کنند . (5)

 

وظایف نظارت در بعد برنامهء آموزشی : )سازماندهی)

1. تدوین هدف های آموزشی :

 تبدیل هدف های کلی به هدف های ویژه درسی .

2. سنجش نیاز و انجام تحقیق :

سنجش شرایط موجود برای تعیین نحوه ای که برنامه های مدرسه بتواند به طور موثر نیاز های یاد گیرنده را بر طرف رسازد .

3. توسعهء  برنامه ریزی تغییرات :

سازماندهی محتوای درسی و بازنگری برنامه های موجود برای ربط بیشتر آنها .

4. ارتباط برنامه ها با خدمات ویژهء مختلف :

 گره زدن مولفه های درسی بسیار موجود در مدرسه و جامعه .

5. انتخاب مطالب و اختصاص منابع :

 تحلیل مطالب درسی در دسترس و اختصاص آنها به برنامه های مناسب . (5)

6. هدایت و نوسازی کارکنان آموزش درسی :

معرفی برنامهء مدرسه به معلمان جدید و کمک به کارکنان موجود در افزایش توانمندی خود .

7. تناسب ساختن تسهیلات با برنامهء  درسی :

 طرح برنامه برای دو باره سازی تسهیلات و مناسب ساختن آنها با برنامهء درسی و در صورت امکان پیشنهاد نیاز به تسهیلات جدید .

8. تخمین هزینهء نیاز های درسی :

 توسعهء برنامهء  تخمین هزینه و توصیه هایی برای کاربرد وجوهات موجود و پیش بینی شده .

9. آماده سازی مربیان برای برنامه های درسی :

 تشکیل گروهها و ، واحد های مختلف درسی و فراهم آوردن فرصتهای ضمن خدمت برای توسعهء درسی .

10. تهیه و ترویج اوصاف برنامه های مدرسه :

نوشتن اوصاف درست برنامه های مدرسه و رساندن اطلاعات فعالیتهای موفق به جامعه . (5)

 

وظایف نظارت در بعد آموزش درسی : )ارزشیابی(

تهیه طرح درس : کار کردن با معلمان به منظور تهیه رئوس مطالب و اجرای برنامه های درسی .

2. ارزشیابی برنامه ها :

اجرای آزمون و سایر انواع ارزشیابی برای اطمینان به تطبیق برنامه های درسی با موازین .

3. ابتکار ایجاد برنامه های جدید :

نشان دادن فنون تازه و نیز ایجاد زمینه برای برنامه های جدید .

4. باز نگری به طرح درس :

 بررسی سازمان درسی موجود و اثر بخش کردن و درصورت امکان تغییر آن.

5. ارائه منابع درسی :

اطمینان از در دسترس بودن مواد درسی برای معلمان و پیش بینی نیاز های آتی به مواد درسی .

6. راهنمایی و یاری معلمان :

در دسترس معلمان بودن برای مشورت و یاری رسانی . (5)

 

7. ارزشیابی تسهیلات و بررسی تغییرات :

سنجش مناسب بودن تسهیلات آموزشی با درس و بازدید از قسمتها برای اطمینان از تطبیق تغییرات بدان گونه که طرح شده اند .

8. توزیع و کاربرد وجوهات :

پیگیری جریان پول برای اطمینان از کاربرد آن در برنامه های مورد نظر .

9. اجرا و هماهنگی برنامه های ضمن خدمت :

هدایت برنامه های ضمن خدمت برای ارتباط آنها با نیاز های درسی .

10. واکنش به نیاز ها و کاوشهای جامعه :

دریافت باز خورد از جامعه دربارهء برنامه های مدرسه و ارسال اطلاعات به والدین در وقت مناسب . (5)

هر یک از قلمرو اداری – تحصیلی و درسی با یکدیگر تداخل دارند . نقش ناظر ایجاد پل و هماهنگی میان آنهاست .

وی همچون مهندسی که یک پروژه ساختمان را بررسی می کند . جریان کار و تلاش های بهبود درسی را پیگیری و هدایت می کند . (5)

 

روش های متداول عملکرد نظارت آموزشی

الف) روش مستقیم :

 در روش مستقیم ناظران روش امر و نهی را در پیش می گیرند و تصور می کنند که پاسخ و راه حل تمام مسائل و مشکلات را می دانند و صرفا به ارائه و انتقال معلومات، تجربیات و نظریات خویش در مورد نحوه  ِی تدریس محتوای دروس و نحوه مدیریت کلاس می پردازند، در حقیقت نمی دانند که هیچ گونه مساعدتی در جهت بهبود وضع آموزش نکرده اند، زیرا اعمال این روشها موجب دلسردی و ناامیدی معلم، عدم شکوفایی استعدادها ، از بین رفتن قدرت تفکر و نوآوری خلاقیتها و تضعیف اعتماد به نفس وی می شود. (2)

در روش نظارت مستقیم معمولاً مراحل ذیل رعایت می گردد:

1)تشخیص و بیان مشکل که ناظر بر اساس مشاهداتش نیازها و مشکلات کار معلم را بیان می کند به عبارت دیگر براساس اطلاعات و شواهد به معلم می گوید مشکل یا نیاز او چیست

2)مشخص کردن مشکل معلم با کمک خود معلم که بیشتر در جهت تفهیم و تصریح همچنین قبولاندن وجود مشکل به معلم است.

3) شنیدن نظرهای معلم به  منظور دستیابی سریع به راه حل که بیشتر مورد نیاز ناظر است. چرا که در نهایت ناظر راه حال را برمی گزیند.

4) حل مساله در حقیقت تعیین بهترین راه حل برای رفع مشکل معلم است ناظر شخصا مشکل را تجزیه و تحلیل و راه حل های گوناگون را بررسی و بهترین راه حل عملی ممکن را انتخاب می کند.

5) هدایت معلم بررسی واکنش معلم : تلاش می شود شرایطی ایجاد شود که انتظارات ناظر از معلم به شکست نینجامد و حتی الامکان لوازم موردنیاز فراهم می گردد.

6) جزء جزء کردن فعالیتهای که  معلم باید انجام دهد.

7) بررسی و پیگیری پیشرفت طرح . (2)

ویژگیهای روش مستقیم نظارت:

 این روش در برخورد با همه ی معلمان و در همه  ی شرایط  کاری ممکن است نتایج مطلوبی در پی نداشته باشد و بطور کلی این روش زمانی به کار گرفته می شود که فرض شود:

الف – معلمان در سطوح رشدی بسیار پایین عمل می کنند.

ب – معلمان در تصمیم سازی و تصمیم گیری دخالتی ندارند و یا در قبال انجام آن پاسخگو نیستند.

ج– معلمان در قبال حل مساله یا رفع مشکل تعهدی ندارند. (2)

ب )روش مشارکتی :

 چنانکه ناظر در فرآیند نظارت علاقه مند باشد مساله ای را به طور مشترک و با همکاری متقابل معلم حل کند و معلم را تشویق کندتا ادراکات و نظرهایش را در مورد  آن مساله یا مشکل بیان کند و در عین حال صادقانه و به طور صریح و روشن عقاید خودش را نیز بیان کند، به طوری که به مبادلات صادقانه و آشکار نظرها بینجامد، از روش  مبتنی بر تشریک مساعی و همکاری متقابل استفاده کرده است. اساس و پایه این نوع نظارت تشریک مساعی بین ناظر و معلم است آن دو براساس درک متقابل از موضوع یا مساله معینی در مورد راه حلی واحد توافق می کنند. حتی اگر توافق حاصل نشود عدم توافق جریانی مخرب و مایوس کننده نیست، بلکه جریانی مثبت و سازنده است که در  آن تفکر مجدد و بازنگری قضاوت و مشورت و مذاکره و تصمیم گیری  مجدد ضروری می نماید. (2)

مراحل روش نظارتی مبتنی بر همکاری و تشریک مساعی:

1) مشخص کردن مشکل از دید معلم ؛ 

 2) سعی در درک دیدگاهها و ادراکات معلم ؛ 

 3) تصدیق ادراک معلم از مساله؛

4) ارائه نظر ناظر در مورد مشکل ؛

 5) تصریح و تایید درک معلم در مورد ادراک ناظر ؛ 

 6) حل مساله ؛   

 7) تشویق به پذیرش تعارض درنظرها وعقاید یکدیگر ؛ 

 8) یافتن راه حل قابل قبول و توافق در مورد جزئیات برنامه .

 

 در مجموع روش مبتنی بر تشریک مساعی یا همکاری مشترک (مشارکتی) بر این فرض استوار است که ناظر و معلم در تصمیمات آموزشی سهم مساوی دارند، زیرا هر دو از دانش و تخصص، مهارت و مشارکت و علاقه مندی مشابهی نسبت به مساله موردنظر برخوردارند. (2)

موقعیتها یی که در آن ناظران آموزشی می توانند از روش مذکور استفاده کنند:

 الف – زمانی که معلم در سطوح رشدی متوسطی عمل می کند.

ب – زمانی که معلم و ناظر به طور تقریبا یکسانی در موضوع یا مساله موردنظر تخصص دارند. یعنی معلم بخشی از مشکل را می شناسد و ناظر بخش دیگر.

ج – زمانی که معلم و ناظر هر دو در اجرای تصمیم دخالت دارند و باید در قبال آن پاسخگو باشند و هر دو در قبال حل مساله تعهد دارند (2)

ج ) روش غیرمستقیم:

  در این روش ناظر نباید نظریات و عقاید خود را به معلم تحمیل کند یعنی نباید در نظام آموزشی اراده و عقیده خود را در جهت نیل به هدفهای آموزشی به اجبار بقبولاند. روش نظارتی آزاد منشانه (غیرمستقیم) کوششی است در جهت خودکاری معلم و حرفه ای شدن او به منظور تفوق و تعالی در امر تدریس از اینرو حیطه عمل مدیر نه تنها بر مسائل ملموس آموزشی معلم بلکه بر مسائل غیرآموزشی کار او نیز تاکید دارد. همچنین فرض بر این است که مشکلات آموزشی را نمی توان با توسل به راه حل مشخص یا کوتاه مدت و یا میان بر رفع کرد، چرا که موانع جدید، مشکلات فرایند تدریس و یادگیری در موقعیتها و شرایط مختلف به عامل یا عوامل محدودی منحصر نمی شوند که بتوان با استفاده از یک راه حل و یک بار برای همیشه آن را حل کرد. به عقیده ی دکتر نیکنامی هیچ نسخه، دستورالعمل یا راه حل سریع و عاجلی برای بهبود آموزش و پرورش وجود ندارد خود معلم به بهترین وجه می داند که چه تغییرات آموزشی باید در کارش انجام گیرد و به طور مستقل توانایی فکر کردن و عمل کردن در مورد آنها را دارد. در این نوع نظارت معلم به طور مستقل تصمیم گیری می کند و نقش ناظر صرفا مساعدت در فرآیند تفکر دوباره فعالیتها وعملیاتی است که در صدد انجام دادن آنها است. ناظر به هیچ وجه عقاید شخصی خود را هنگام گفتگو با معلم ابراز نمی کنند مگر اینکه معلم از او بخواهد در حقیقت جملات و  عباراتی که او هنگام مذاکره با معلم به کار می برد صرفا برای دادن بازخور به معلم یا توسعه ی  تفکر اوست. (2)

مراحل و توالی جلسه گفتگو با روش غیرمستقیم (غیردستوری) :

گوش دادن و توجه به اظهارات مقدماتی معلم.

انتقال درک ناظر از مساله مقدماتی مطرح شده.

تحقیق برای شناخت بیشتر مشکل با کسب اطلاعات بیشتر درمورد آن.

تشویق معلم به بازگو کردن مشکلات و تفسیر پیوسته از درک پیام معلم. حل مساله .

تعهد معلم نسبت به اجرای تصمیم  و تعیین زمان و معیار برای عمل یا اقدام مورد نظر به وسیله معلم . (2)

به اعتقاد متخصصان تعلیم و تربیت در موارد ذیل می توان از این روش استفاده کرد:

الف – وقتی که معلم در سطوح بالایی از رشد حرفه ای عمل می کند.

ب – زمانی که دانش و تخصص معلم در مورد موضوع کافی است.

ج – زمانی که معلم در قبال اجرای تصمیماتش مسئولیت تام دارد.

د –زمانی که معلم نسبت به حل مساله تعهد دارد. (2)

یکی از ویژگیهای بارز برنامه نظارت و راهنمایی جدید را جامع الاطراف بودن برنامه نظارت و راهنمایی می داند. به این معنی که کلیه برنامه ها، فرایندها، محیط و شرایط یادگیری، ابزارها و وسایل و تسهیلات و تجهیزات و نیروی انسانی را شامل می شود. برخلاف روش قدیمی معلم فقط زیر ذره بین قرار نمی گیرد، بلکه تمام عواملی که یادگیری دانش آموزان را احاطه کرده است، مورد تجزیه و تحلیل، ارزشیابی و بازنگری قرار می گیرد، تا نتیجه مورد نظر از برنامه های نظارت و راهنمایی حاصل شود. به اعتقاد صاحبنظران توجه به همه جنبه هایی که روی کار معلم و دانش آموز تأثیر می گذارد. نوعی نگرش سیستمی در نظارت محسوب می شود. با این مقیاس و براساس این نگرش حتی وضعیت دانش آموزان را در خارج از مدرسه نیز دربر می گیرد. (2)

باید یادآور شد که  نظارت و راهنمایی آموزشی یک فرآیند است و نه یک کارکرد یا وظیفه ای که منحصر به پست سازمانی خاصی به نام معلم راهنما یا راهنمای تعلیماتی باشد, بنابراین در تشخیص نظارت و راهنمایی آموزی آنچه مهم است مسئولیتها و کاری است که شخص انجام می دهد و نه خود شخص یا پست سازمانی او. در نظام آموزشی هرکس که مسئولیت مستقیم نسبت به بهبود تدریس و یادگیری در کلاس درس داشته باشد و در این راه فعالیت کند ناظر و راهنمای آموزشی تلقی می شود. بنابراین نظارت و راهنمایی آموزشی به عنوان یک فرآیند بخشی از وظایف مدیریت آموزشی است. «مدیریت آموزشی عبارتست از فعالیتهای تخصصی در سازمان که هدف اصلی اش اثربخش و کارآمد کردن هرچه بیشتر خدمات آموزشی و اجرای سیاستها از طریق برنامه ریزی ، تصمیم گیری، رهبری، استفاده بهینه از منابع مالی، مادی و انسانی و ایجاد جو مساعد شغلی – حرفه ای در جهت نیل به اهداف آموزشی از پیش تعیین شده و پاسخگویی به نیازهای فعلی و آینده دانش آموزان و جامعه می باشد» (2)

دستیابی به انتظارات منتخب و مناسب خدمات آموزشی مربوط می شود.در این صورت کسانی که نوعاً کار نظارت و راهنمایی آموزشی را انجام می دهند عبارتند از :

مدیر و ناظم مدرسه

-   خود معلمان

 -  رئیس گروه آموزشی

-  معلم و راهنما، رئیس مقطع

 - معاون آموزشی

 -  رئیس آموزش و پرورش منطقه.

  بنابراین روشن است که ملاک اینکه آنچه یک فرد انجام می دهد نظارت راهنمایی آموزشی است یا خیر، خود آن کار می باشد نه عنوان سازمانی فرد. (2)

تحقیقات انجام شده نشان می دهد که یکی از ویژگیهای اثربخشی آن است که هدف مشترک ناظران آموزشی پیشرفت امور باشد. پس می توان گفت نظارت و راهنمایی مسئولیتی توزیع شده در پستهای مختلف نظام می باشد. بطوریکه در تعریف نظارت آموزشی گفته شده است: «نظارت راهنمایی آموزشی عبارتست از هر فعالیتی که هدف اصلی اش بهبود آموزش، تدریس و یادگیری در کلاس درس باشد» (2)

ویژگی های نظارت و راهنمایی آموزشی جدید

امروزه نظارت و راهنمایی آموزشی در راستای بهبود فرآیند یاددهی- یادگیری و رشد حرفه ای معلمان و پیشرفت همه جانبه دانش آموزان سیر می کند و اهداف آن بر این مبنا استوار شده که معلمان روز به روز قوی تر و مسلط تر گردیده و دانش آموزان در محیط های آموزشی با کسب تجربیات ارزنده از لحاظ علمی موفقیت های چشمگیری به دست آورند.(4)

نیکنامی(1372) به نقل از صاحبنظران تعلیم و تربیت، ویژگی های زیر را برای نظارت و راهنمایی آموزشی جدید عنوان می کند:

1- نظارت و راهنمایی آموزشی نوین ضمن توجه به اصول و مبانی تعلیم و تربیت بایستی اشاعه یادگیری جهت دار و معنی دار را ترغیب کند.

2-  هدف نظارت و راهنمایی آموزشی جدید باید مبتنی بر اصلاح کل فرآیند یاددهی- یادگیری باشد و نه صرفاً بر اصلاح کار معلمان محدود گردد.

  3 - کلیه کسانی که حاصل کار آنان در نهایت بر محیط های آموزشی و شرایط و جریان آموزشی اثر می گذارد بایستی در برنامه نظارت و راهنمایی آموزشی لحاظ گردند.

  4- معلم در فرآیند آموزشی باید به عنوان یک عنصر شایسته و ارزنده جایگاه خاصی در ارتباط و همکاری با سایر کارکنان داشته و سعی کند بیشترین بازدهی آموزشی را برای دانش آموزان داشته باشد. (4)

1- نظارت و راهنمایی آموزشی نوین ضمن توجه به اصول و مبانی تعلیم و تربیت بایستی اشاعه یادگیری جهت دار و معنی دار را ترغیب کند.

2-  هدف نظارت و راهنمایی آموزشی جدید باید مبتنی بر اصلاح کل فرآیند یاددهی- یادگیری باشد و نه صرفاً بر اصلاح کار معلمان محدود گردد.

 3 - کلیه کسانی که حاصل کار آنان در نهایت بر محیط های آموزشی و شرایط و جریان آموزشی اثر می گذارد بایستی در برنامه نظارت و راهنمایی آموزشی لحاظ گردند.

  4- معلم در فرآیند آموزشی باید به عنوان یک عنصر شایسته و ارزنده جایگاه خاصی در ارتباط و همکاری با سایر کارکنان داشته و سعی کند بیشترین بازدهی آموزشی را برای دانش آموزان داشته باشد. (4)

  5- نظارت و راهنمایی تعلیماتی بایستی بخشی از کار معلم چه در کلاس درس و چه در خارج از کلاس درس باشد.
6- تمام افرادی که قادرند در رفع مسائل و مشکلات آموزشی و بهبود ارتقای آن نقشی ایفا کنند بایستی عملاً در این فرآیند شرکت داشته باشند.
7- نظارت و راهنمایی تعلیماتی نوین براین فرض است که آموزش وپرورش ضمن این که فعالیتی مشارکت جویانه است بر مبنای خلاقیت و پویایی های فردی و گروهی عمل می کند.
8- نظارت و راهنمایی تعلیماتی باید مبتنی بر روابط پسندیده باشد تا بازدهی هرچه بیشتر معلمان و مدیران حاصل گردد. به اعتقاد صاحبنظران روحیه گروهی، مشارکت گروهی، پیوستگی و خلاقیت گروهی مستلزم وجود روابط انسانی سالم و سازنده در سازمان می باشد . (4)

9- نظارت و راهنمایی تعلیماتی باید جامع الاطراف باشد و شامل کلیه برنامه ها، فرآیندها، شرایط یادگیری، محیط های آموزشی، ابزار و وسایل، تجهیزات، تسهیلات و نیروی انسانی گردد.
10- امروزه به همان اندازه که آموزش اهمیت دارد، تحقیقات نیز مهم می باشد، از این رو نظارت و راهنمایی تعلیماتی باید جنبه علمی و پژوهشی داشته و راهنمایان تعلیماتی، مدیران، معلمان و دانش آموزان در انجام پژوهش ها شرکت فعال داشته باشند. (4)

منابع

1-افکانه، صغری؛ شکوره، عباس “دیدگاه تخصصی بودن نظارت و راهنمایی آموزشی “نشریه: رسالت. 13شهریور 85

2-پور افشاری ، احد ”نظارت و راهنمایی آموزشی با رویکردی کاربردی“بر گرفته از سایت گروههای آموزشی مدارس ایران به نشانی:www.uaegroups.blogfa.com

3-رضوانی‌ کاخکی‌، میمنت “قوانین‌ و مقررات مربوط به‌ نظارت و راهنمایی‌ معلمان‌ “نشریه رشد آموزش‌ ابتدایی.‌شماره 8

4-قوانینی،شکوه ”نظارت و راهنمایی آموزشی“نشریه کیهان 21خرداد 86

5-یوسفی،رضا ”تعریف ، اهداف و ابعاد نظارت و راهنمائی آموزشی ”
 برگرفته از سایتwww.sajedi.ir

 

 

 

 

برگرفته از سایت alighorbani-em.blogfa.com