اشاره
یکی از اساسی ترین بخش ها، در هر جامعه ای، بخش آموزش و پرورش است؛ زیرا این نهاد، عامل اصلی و کلیدی توسعه ی اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی هر کشور محسوب می شود؛ از سوی دیگر، مدارس، از ارکان اصلی آموزش و پرورش اند که نقش اصلی را در موفقیت نظام آموزشی هر کشور به عهده دارند و این نظارت و راهنمایی آموزشی است که از به انحراف کشیده شدن اهداف آموزشی جلوگیری کرده، به تعالی کیفیت آموزشی می پردازد و این امر در نهایت، متضمن پیشرفت، رشد و توسعه کشور، در ابعاد مختلف است.
تعریف نظارت و راهنمایی آموزشی
در متون کلاسیک تربیتی، نظارت و راهنمایی به معنای کنترل، هدایت و ارزش یابی امور جاری، به منظور بررسی عملکردهاست. نظارت، حصول اطمینان از این امر است که انجام فعالیت ها، نتایج پیش بینی شده را تحقق می بخشد. نظارت عبارت است از: سنجش و اصلاح عملکرد، برای به دست آوردن این اطمینان که هدف های سازمان و طرح های اجرایی آن، با کامیابی به انجام رسیده است.
وایلزوباندی نظارت را وظیفه ی کلی، پیچیده و دشوار رهبری تعریف می کنند که فعالیت های مربوط به آموزش و یادگیری را هماهنگ و اداره می کنند.
بن هاریس می گوید: نظارت آموزشی کارکنان مدرسه، بر افراد، حتی اشیا، به منظور اداره و کنترل مدرسه تا تغییر برنامه های آموزشی صورت می گیرد و به طور مستقیم، در نیل به هدف های اساسی آموزشی مدرسه تأثیر دارد.
اچسون وگال در تعریف نظارت و راهنمایی آموزشی می گویند، نظارت، همکاری با افراد است، به جای مستقیم بودن تعاملی است؛ به جای اقتدار، نشانه ی مردم سالاری است و به جای ناظر محوری، معلم محور است.
اسنوپز، نظارت را عملکرد و تجربه ای می داند که به قصد بهبود تدریس و برنامه های آموزشی انجام می گیرد.
کیمبل وایلز، در تفسیر جامع مفهوم نظارت و راهنمایی آموزشی، هدف اصلی از نظارت را اصلاح برنامه درسی، اصلاح روش تدریس، آموزش ضمن خدمت، تشویق به استفاده از مواد و ابزار کمک آموزشی هنگام تدریس، انجام ارزشیابی مؤثر و افزایش مشارکت جامعه در رشد و توسعه ی برنامه های مدرسه، هم چنین اصلاح شرایط یادگیری برای دانش آموزان بیان می کند. در حقیقت به زعم وی، نظارت، فعالیتی خدماتی است که برای کمک به بهبود روش تدریس معلمان طراحی شده است.
ضرورت و اهمیت نظارت و راهنمایی آموزشی
باید در نظر داشت که راهنمایی، عبارت است از: یک کوشش تعلیم و تربیتی که برای بهتر انجام دادن کارهایی می باشد که معلمان صورت می دهند و ممکن است، تحت تأثیر عوامل بسیاری از قبیل عدم بینش کافی، تجارب تلخ گذشته، فشار نامطلوب اجتماعی، ناسازگاری در روابط انسانی و عدم ارزش یابی صحیح از کار، قرار گیرند که این عوامل مانع از آن است تا معلمان، تمام فن و استعداد خود را در راه معلمی به کار بندند. وظیفه ی راهنمایی در مدرسه، یاری به معلمان است، برای آزاد ساختن آن ها از مسائل و مشکلات، و یاری به آن ها در به کار گرفتن استعدادها، در جهت بهبود وضع کارشان. اهمیت و ضرورت نظارت و راهنمایی، تنها به راهنمایی و کمک به معلمان خلاصه نمی شود.
یکی از عواملی که ضرورت نظارت و راهنمایی آموزشی را ایجاب می کند، لزوم و در واقع، غیر قابل اجتناب بودن تغییرات است. برنامه های تحصیلی و روش های تدریس، باید با تغییرات و پیشرفت زمان همگام باشند.
اهداف نظارت و راهنمایی آموزشی
سر جیوانی، هدف از نظارت را چنین بیان می کند: ما نظارت می کنیم، برای این که محیط مدرسه بهتر شود؛ معلم ها، رشد حرفه ای بیش تری پیدا کنند و شاگردان، تجربیات غنی تری از نظر درسی و اجتماعی به دست آورند و انتظار داریم، با تلاشی که می کنیم، به این هدف ها دست یابیم؛ اگر جوّی ایجاد می کنیم که مدرسه، به جای یک سازمان خشک اداری و آموزشی، به صورت جامعه کوچکی درآید که در آن معلم ها و دانش آموزان، در کنار هم زندگی کنند، با هم یاد بگیرند و به ارزش ها و باورهای مشترکی برسند و اعتماد و احترام متقابل و مشارکت در کارها، به صورت ارزش های مهم حرفه ای پذیرفته شود، مراد حاصل شده است.
ناظر و راهنمای آموزشی
راهنمای آموزشی، فردی است که برنامه های نظارت و راهنمایی آموزشی را در مدرسه طراحی، اجرا و ارزش یابی می کند و با دیگر کارکنان مدرسه، ارتباط متقابل دارد. ناظر درسی باید بیش تر در نقش تصمیم گیری باشد تا اندرزگویی، ناظر باید در یک موضوع درسی متخصص باشد تا داشتن معلومات عمومی صرف. باید بیش تر در برنامه ریزی و تحقیق وارد باشد تا صرفاً یک مفسر تحقیق. باید بیش تر به بهبود درس بپردازد تا توسعه ی برنامه ی آموزشی. باید کم تر به ارزش یابی معلمان بپردازد تا مسئولیت ارزش یابی داشته باشد و باید بیش تر به مسئولیت کنترل مالی و بودجه ای بپردازد و ...
بر حسب نظر انجمن رشد و توسعه ی نظارت و برنامه ی تحصیلی، ASCD به عنوان یک سازمان حرفه ای؛ ناظر نه تنها خود، کسی است که حاصل این عنوان است؛ بلکه مدیران مدارس، مدیران کل، مدیران بخش و همه ی کسانی را که مسئولیت کمک به دیگران را برای انجام بهتر وظایف دارند، در بر می گیرد.
وظایف ناظر و راهنمای آموزشی
کیمبل وایلز می گوید: ناظر تعلیماتی، سرعت بخش انجام وظایف است. زمینه را برای ایجاد ارتباط های نزدیک تر میان مربیان، هموار می کند، کمک می کند تا شاغلین سلسله مراتب تصمیم گیری، حرف یک دیگر را گوش کنند. کسانی را که دارای مسائل مشترک هستند با کسانی که توان حل مشکلات آنان را دارند، به یک دیگر مربوط می سازد و مربیان را برای مشارکت جدی در مطالعه ی منابع و عقاید ترغیب و آنان را به منبع مؤثر، برای حل مشکلاتشان راهنمایی می کند؛ آن چه را که سبب دل گیری مربیان از سیاست گذاری ها و موازین آموزشی می شود، دریافته، ناراحتی ها را برای بررسی ها و جبران توسط مدیریت، به اطلاع مقامات ذیربط می رساند.
راهنمایان تعلیماتی، در نقش حمایتی خود وظایف زیر را به عهده دارند:
1. تشکیل جلسات درس نمونه و نحوه ی کاربرد صحیح وسایل آموزشی
2. معرفی معلمین برای دانش افزایی
3. جلسات با مدیران و بیان مشکلات اداری، آموزشی
4. نظارت بر حسن اجرای آزمون های علمی، پرورشی
5. همکاری با انجمن اولیاء و مربیان در زمینه ی مسایل آموزشی و پرورشی دانش آموزان
6. بررسی دفاتر کلاسی و آمار پرونده های تحصیلی
7. نظارت بر پیشرفت مواد برنامه ی درسی، متناسب با تقویم اجرایی
8. همکاری در تشکیل گروه های آموزشی، در هر پایه
9.دانش افزایی خویش و ارائه ی آخرین اطلاعات به معلمین تحت نظارت
10. اقداماتی در جهت شناختن دانش آموزان مشکل دار و معرفی آن ها به نهادهای خاص آموزشی.
